De Provincie Gelderland wil vanuit haar klimaatprogramma klimaatbestendigheid stimuleren. Dat gebeurt onder andere door het houden van een klimaatatelier bij verschillende gemeenten.
Klimaatatelier Rheden
Het klimaatatelier bestond uit 3 ‘blokken’:
- Doel en kader door vertegenwoordigers van de gemeente en de provincie Gelderland
- Toelichtingen op het klimaatbeleid en de gevolgen voor Rheden, én op de situatie van bodem, water en groen in de gemeente.
- Aanzet voor een adaptatiestrategie door het schetsen op ruimtelijke mogelijkheden en een discussie over governance, samenwerking en beleid.
Afbeeldingen
Download hier het rapport
Projectinformatie
- Samenwerking:
- Opdrachtgever: gemeente Rheden
- Periode: 2014
Klimaatatelier Rheden
De Provincie Gelderland wil vanuit haar klimaatprogramma klimaatbestendigheid stimuleren. Dat gebeurt onder andere door het houden van een klimaatatelier.
Het klimaatatelier bestond uit 3 ‘blokken’:
- Doel en kader door vertegenwoordigers van de gemeente en de provincie Gelderland
- Toelichtingen:
- op het klimaatbeleid en de gevolgen voor Rheden, én op de situatie van bodem, water en groen in de gemeente.
- Aanzet voor een adaptatiestrategie door het schetsen op ruimtelijke mogelijkheden en een discussie over governance, samenwerking en beleid
De vragen waar een antwoord op moet komen in het klimaatatelier zijn als volgt:
Klimaatverandering in Rheden
Hoe gaat het klimaat veranderen?
Stijgende temperaturen zorgen voor veranderingen in de weerspatronen op de aarde. Deze veranderingen hebben gevolgen voor Nederland.
Het KNMI heeft vier scenario’s ontwikkeld die een toelichting geven op 4 verschillende mogelijke ontwikkelrichtingen van het klimaat.
Wat zijn de gevolgen voor Rheden?
De klimaatveranderingen hebben grote gevolgen voor Rheden.
Door opwarming van de aarde zullen er veranderingen optreden in het neerslagpatroon in het Rijnstroomgebied. De verwachting is dat de Rijn in de winter te maken gaat krijgen met hogere afvoeren en in de zomer juist met lagere afvoeren.
Wateroverlast door neerslag
Veel gebieden hebben bij zware neerslag nu al te kampen met wateroverlast. Het aantal dagen per jaar zal met een grote hoeveelheid neerslag toe zal nemen.
Neerslag Rheden, huidig, 2010 en 2100
Droogte
Volgens de scenario’s zullen de periodes met droogte toe gaan nemen. Het aantal regendagen neemt af van ongeveer 138 dagen per jaar nu, tot ongeveer 125 dagen per jaar in 2050 en tot slechts 118 dagen per jaar in 2100. Zomers kenmerken zich vooral door een relatief kleine hoeveelheid neerslag.
In de extreem droge zomer van 2003 was het aantal bosbranden 3x groter dan gemiddeld. Een extreem droge zomer zoals die van 2003 zal in de toekomst 2 tot 5x vaker voor gaan komen.
Hogere temperaturen kunnen leiden tot een snellere bodemdaling door een versnelde veenafbraak. Een hogere luchttemperatuur en verhoogde straling zullen leiden tot een hogere watertemperatuur en door blauwalgen gedomineerde watersystemen.
Hittestress
Er treedt een toename op in het aantal tropische dagen. Vooral in de versteende wijken met een hoge bebouwingsdichtheid en weinig groen leidt dit tot hittestress. Door de opwarming verschuiven leefgebieden van diverse planten en dieren in de richting van de polen en hoger de bergen in.
Welke gebieden van Rheden zijn kwetsbaar?
De gevolgen voor Rheden zijn niet overal in de gemeente even sterk voelbaar. In het klimaatatelier Rheden is een kwetsbaarhedenkaart ontwikkeld. Deze geeft een indicatie van zones en plekken van de klimaateffecten.
kwetsbaarhedenkaart klimaatatelier Rheden
Op de kaart zijn de volgende gebieden aangegeven:
- Gebieden kunnen overstromen bij een dijkdoorbraak van de Rijn en de IJssel.
- Wateroverlast kan ontstaan bij hevige regenval of overstromingen vanuit waterlopen, beken of kleine rivieren.
- Erosie kan optreden in gebieden met een steile helling. Deze komen in de gemeente Rheden voornamelijk voor aan de rand van de Veluwe.
- gebieden aangegeven die gevoelig zijn voor langdurige periodes van droogte door minder regendagen.
- Hogere temperaturen kunnen leiden tot een snellere bodemdaling door een versnelde veenafbraak.
- De temperatuur in een stedelijk gebied is gemiddeld hoger is dan in het omliggende landelijk gebied (hitte-eiland effect). Het effect treedt met name ‘s nachts op als de warmte in de stad wordt vastgehouden en de stad onvoldoende kan afkoelen.
Is de gemeente goed voorbereid?
De gemeente Rheden voert sinds 2011 een actief energie- en klimaatbeleid. Men wil in 2040 een CO2-neutrale gemeente zijn. Om CO2-neutraal te worden moet het energieverbruik fors worden verminderd en moet het aandeel duurzame energie sterk omhoog.
- Energiezuinig maken van de bestaande woningvoorraad
- Zonne-energie
- Energie uit biomassa
Deze onderwerpen zijn benoemd tot de speerpunten van klimaatbeleid. Ruimtelijke beleid en aanpassingen in het kader van adaptatie spelen totnutoe nog nauwelijks een rol. De aanwezigen van de gemeente geven aan dat op dit moment weinig vooruit wordt gekeken en sectoraal gewerkt wordt.
Naar een adaptatiestrategie
Samenvatting van de ruimtelijke uitgangssituatie
Uit het klimaatatelier Rheden komt naar voren dat veel van de kwetsbaarheden voor klimaatveranderingen worden bepaald door de natuurlijke systemen van bodem, water en groen en hun onderlinge relaties. Op de kaart structuurdragers is weergegeven op welke wijze die natuurlijke systemen het huidige landschap bepalen.
De IJssel met haar uiterwaarden vormt een onderdeel van het internationale rivierennetwerk. De Veluwe bestaat grotendeels uit opgestuwd zand, dat maximaal 40 meter hoger ligt dan de IJssel. Natuur en natuurbeleid zijn richtinggevend voor het ruimtelijke beleid van de gemeente Rheden. Dorpen en landgoederen/ buitenplaatsen zijn het eerst ontstaan op de stijlranden van de Veluwe. De gemeente kent heldere hoofdstructuren, die deels een internationaal karakter hebben. Binnen die hoofdstructuren zijn talloze ruimtelijke verfijningen ontstaan en gerealiseerd. Denk aan onder andere de landgoedparken, de heidevelden op de Veluwe én de dorpsstructuren.
Aanzet ruimtelijke adaptatie
Tijdens het klimaatatelier Rheden is in 4 gemengde groepen geschetst over de wijze waarop de klimaatbestendigheid en veerkracht van Rheden kan worden vergroot. Als hulpmiddel is gebruik gemaakt van het gidsmodel Stuwwal.
De visies van de schetsgroepen op de gemeente in regionaal perspectief zijn sterk bepaald door het huidige natuurbeleid.
- De zone van de IJssel en haar uiterwaarden vormen een schakel in de internationale natuurzone van het rivierengebied (1).
- De Veluwe is voor Nederland een belangrijk natuurgebied (2).
- Op de steile overgang van de Veluwe naar het rivierengebied is een tussenzone (3) ontstaan.
Deze schakelzones dienen ook om koele wind te vervoeren naar de stedelijke gebieden om hittestress te verminderen. De lager gelegen open delen kunnen als waterbergings- en recreatietiegebied. - De natuur van de uiterwaarden wordt gecombineerd met extra waterberging (6).
- Verder zijn er een aantal principes bedacht, die verder uitgewerkt kunnen worden.
De regionale visie uit het klimaatatelier Rheden is door de deelnemers uitgewerkt voor een van de kernen van de gemeente. Gekozen is voor Velp.
- De beek vanaf kasteel Rosendael (o.a. langs de Rosendaalselaan) wordt helemaal open en beleefbaar gemaakt tot aan het knooppunt Velperbroek.
- Aan de oostzijde krijgt Velp een tweede parkstrook rond de beek vanaf de Keijenberg.Dwars op en evenwijdig aan de hoogtelijnen worden groenstroken aangelegd, waarin het water kan infiltreren en worden vastgehouden.
- De open delen tussen de bebouwing en de bossen van de Veluwe worden open gehouden, en uitgebreid tot een open brandgang.
- De A12 vormt de scheiding met Arnhem.
- Tenslotte worden de bomenlanen in de buurten zelf gekoesterd en waar mogelijk uitgebreid. Verder zijn er een aantal principes bedacht, die verder uitgewerkt kunnen worden.
Aanzet governance en beleid
Een effectieve klimaatadaptatie vraagt een breed pakket aan visies, beleid, instrumenten en samenwerkingsvormen. Aan het eind van het atelier zijn een aantal interessante aspecten besproken.
- De klimaaturgentie is aangetoond in het atelier. Dit inzicht is een goede aanleiding om de integrale werkwijze en samenwerking te bevorderen, ook met partners als het waterschap en de woningbouwvereniging.
- Aanpassingen ten behoeve van het klimaat zullen breed gedragen moeten worden door de bevolking terwijl zij op dit moment andere prioriteiten stellen.
- Voor grotere ingrepen is draagvlak nodig van de politiek. De aanwezigheid van beide wethouders is een teken dat de politiek dit aspect belangrijk vindt.
- De integratie van klimaat in het gemeentelijk beleid kan gebeuren via het opstellen van een gemeentelijke integrale bodem-water-groen visie, zoals pilotstad Amersfoort heeft gedaan.
- Verder bestaat de mogelijkheid om de kennis toe te passen in de herstructureringsplannen in Velp-Zuid.
- De methode van de natuurlijke alliantie en de gidsmodellen zijn hulpmiddelen, die klimaat integreren in het domein van de ruimtelijke planvorming.